Przedstawiamy stan prawny i faktyczny związany z usunięciem pomnika na Kalwaryjskim Rynku, realizacje przepisów prawnych oraz wypełnienie stanowiska Rady Miejskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej.
Ustawa o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej została uchwalona 1 czerwca 2016 r., jej ostateczna wersja została zmieniona 22 czerwca 2017 r., a wejdzie w życie 21 października ustawodawca dał Gminom rok na uregulowanie stanu prawnego.
Gmina Kalwaria Zebrzydowska podjęła działania zmierzające do usunięcia pomnika na rynku, taką delegację Burmistrzowi Miasta dali też radni Rady Miejskiej podejmując odpowiednie stanowiska.
Stan prawny:
Nowelizacja ustawy przewiduje utworzenie mechanizmów prawnych, które pozwolą na usunięcie z przestrzeni publicznej budowli gloryfikujących ustrój totalitarny. Te kwestie porządkuje już ustawa z 1 kwietnia 2016 r. o zakazie propagowania komunizmu lub innego ustroju totalitarnego przez nazwy budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej. Daje ona ogólną definicję propagowania komunizmu i wskazuje rozwiązania, dzięki którym zakazane zostało nadawanie przez jednostki samorządu terytorialnego nazw budowlom, obiektom i urządzeniom użyteczności publicznej, w tym drogom, ulicom, mostom i placom, które upamiętniają lub propagują osoby, organizacje, wydarzenia lub daty symbolizujące komunizm lub inny ustrój totalitarny.
Ustawa eliminuje także z przestrzeni publicznej już istniejące symbole ustrojów totalitarnych. W ustawie z kwietnia ub.r. nie została jednak precyzyjnie uregulowana kwestia usunięcia obiektów budowlanych o charakterze nieużytkowym, takich jak pomniki, obeliski, popiersia, tablice pamiątkowe, napisy i znaki. Obecna nowelizacja wprowadza przepis, który określa katalog obiektów budowlanych niezgodnych z ustawą. Dotyczy to m.in. budowli, obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, pomników, obelisków, popiersi, płyt i tablic pamiątkowych, napisów i znaków, kopców, kolumn, rzeźb, posągów. Przepisów ustawy nie stosuje się do pomników niewystawionych na widok publiczny, znajdujących się na terenie cmentarzy albo innych miejsc spoczynku, wystawionych na widok publiczny w ramach działalności artystycznej, edukacyjnej, kolekcjonerskiej, naukowej lub o podobnym charakterze, w celu innym niż propagowanie ustroju totalitarnego, wpisanych samodzielnie albo jako część większej całości do rejestru zabytków.
Proceduralnym zabezpieczeniem stosowania ustawy jest przyznanie wojewodom kompetencji w zakresie usuwania pomników propagujących ustrój totalitarny. Wojewodowie będą wydawać decyzje nakazujące usunięcie zakazanych pomników. Warunkiem wydania decyzji będzie, podobnie jak w przypadku nazw ulic, pozytywna opinia Instytutu Pamięci Narodowej. Organem odwoławczym w tych sprawach będzie minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego. Nowela rozszerza katalog obiektów i urządzeń użyteczności publicznej, które nie będą mogły nosić nazw propagujących komunizm lub inny ustrój totalitarny o szkoły i ich zespoły, przedszkola, szpitale, placówki opiekuńczo-wychowawcze, instytucje kultury i instytucje społeczne.
Zgodnie z nowelą Instytut Pamięci Narodowej będzie miał miesiąc, a w sprawach szczególnie skomplikowanych, nie więcej niż dwa miesiące na wydanie opinii potwierdzającej niezgodność nazwy budowli, obiektu lub urządzenia użyteczności publicznej z ustawą. Właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości, na której w dniu wejścia w życie ustawy znajduje się pomnik upamiętniający osoby, organizacje, wydarzenia lub daty symbolizujące komunizm lub inny ustrój totalitarny lub propagujący taki ustrój w inny sposób, usuwa ten pomnik w terminie 12 miesięcy od dnia jej wejścia w życie.
W przypadku wykonania obowiązku, koszty usunięcia pomnika zwraca Skarb Państwa ze środków budżetu państwa, których dysponentem jest wojewoda, jeżeli właściciel albo użytkownik wieczysty nieruchomości, na której znajdował się pomnik, nie uczestniczył w procedurze wzniesienia tego pomnika.
Ustawa wchodzi w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia – tj. 21 października, ustawodawca dał rok na uregulowanie uregulowanie stanu prawnego.
Stan faktyczny:
W maju 2016 roku jeden z mieszkańców pan Jerzy Rojek w czasie Sesji Rady Miejskiej złożył wniosek – „Podjąć działania zmierzające do usunięcia pomnika znajdującego się na Rynku w Kalwarii Zebrzydowskiej”.
O opinie w tej sprawie zwrócono się do radnych, Komisja Rozwoju Gospodarczego, Inwestycji, Finansów i Majątku Gminy wnioskowała o wystąpienie do IPN z zapytaniem „Czy usunięcie pomnika podlega pod uregulowanie prawne IPN oraz czy Instytut podejmie działania w celu usunięcia pomnika”.
Urząd Miasta w Kalwarii Zebrzydowskiej, wypełniając wniosek radnych z Komisji Rozwoju Gospodarczego, Inwestycji, Finansów i Majątku Gminy z zwrócił się zapytaniem do Instytutu Pamięci Narodowej
W odpowiedzi na tę korespondencję IPN w Krakowie poinformował w piśmie z dnia 31 stycznia 2017 r., że „Wystawienie przedmiotowego obiektu jak i charakter inskrypcji na umieszczonej tam tablicy były elementem działań propagujących totalitarny system komunistyczny. Tablica z inskrypcją przywołującą „walkę z okupantem niemieckim” faktycznie była formą promowania komunistycznych władz państwowych PRL (w szczególności „Rady Państwa PRL” jako rzekomo dbających o upamiętnienie tradycji historycznych regionu. W rzeczywistości prawda historyczna w okresie PRL-u była przedmiotem manipulacji i zafałszowań, ukierunkowanych na promocję w pierwszym rzędzie oddziałów dywersyjnych sowieckich i komunistycznych. Stąd i wystawiony na rynku w Kalwarii „pomnik”, będący skądinąd obiektem o wątpliwych wartościach estetycznych, powinien zostać zdemontowany”.
Po otrzymaniu wyżej wymienionej opinii Burmistrz Miasta zwrócił się do radny Rady Miejskiej o zajęcie stanowiska w tej sprawie.
Radni Rady Miejskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej podjęli następujące stanowisko: „Zwrócić się do IPN w Krakowie o nieodpłatne dokonanie demontażu tablicy umieszczonej na pomniku zlokalizowanym na działce nr 5041 w Kalwarii Zebrzydowskiej i przejęcie tej tablicy do zbiorów magazynowych IPN w Krakowie oraz dokonać demontażu pomnika na koszt Gminy Kalwaria Zebrzydowska”
Otrzymując taką delegację od Radnych Rady Miejskiej Burmistrz Kalwarii Zebrzydowskiej Augustyn Ormanty wystąpił do IPN w Krakowie z deklaracją iż Gmina Kalwaria Zebrzydowska jest zdecydowana na podjęcie działań zamierzających do usunięcia pomnika zgodnie ze stanowiskiem Rady Miejskiej w Kalwarii Zebrzydowskiej.
W konsekwencji tego wystąpienia u Burmistrz Miasta gościli przedstawiciele IPN Kraków, a także wnioskodawca i inicjator usunięcia pomnika pan Jerzy Rojek, w czasie tego spotkania ustalono, że Gmina Kalwaria Zebrzydowska zgodnie z przepisami wystąpi do Wojewody Małopolskiego z wnioskiem o wydanie decyzji na usunięcie pomnika i pokrycie kosztów jego demontażu z budżetu państwa.
Dodatkowym akcentem ostatniego spotkania Burmistrza Miasta z przedstawicielami IPN w Krakowie było przekazanie przez Dyrekcję Zespołu Szkół im. Mikołaja Zebrzydowskiego w Kalwarii Zebrzydowskiej popiersia i cokołu Karola Świerczewskiego, który zalegał w szkolnych magazynach, a teraz znajdzie swoje miejsce IPN Kraków.
