Ziemia Kalwaryjska na starej pocztówce.
Ze zbiorów Adama Stokłosy
Zespół Kulturowo-Krajobrazowy Kalwarii Zebrzydowskiej, nowo wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, leży w południowej Małopolsce. Z Krakowa można tu dojechać koleją, lub dogodną drogą szybkiego ruchu.
Kalwaria Zebrzydowska to miejsce niezwykłe. Niedaleko tętniącego życiem miasteczka, w dolinie Cedronu i na stokach sąsiednich wzniesień rozciąga się "Polska Jerozolima" - siedemnastowieczny klasztor i rozległy park krajobrazowy z szerokimi otwarciami widokowymi, alejami wiekowych drzew i kaplicami o znakomitej i niewiarygodnie różnorodnej barokowej architekturze. Starożytne nazewnictwo, kompozycja i przesłanie formalno-treściowe jest upamiętnieniem i ilustracją Pasji oraz życia Maryi. Dróżki Pielgrzymkowe, prowadzone pośród lasów i pól, liczą prawie 15 km., a przeżycie mistyczne wiąże się ściśle z kontemplacją nieskażonego piękna przyrody.
Kalwarię założył w latach 1600-1627 wojewoda Mikołaj Zebrzydowski herbu Radwan. Pobożny fundator wzniósł pod szczytem góry Żar klasztor bernardynów i kościół pod wezwaniem Matki Bożej Anielskiej, a w otaczających lasach 37 stacji Męki Pańskiej według projektów architektów włoskich i niderlandzkich. W epoce niepokojów i szerzącej się eformacji Kalwaria miała przybliżyć Polakom Ziemię Świętą i umocnić religię katolicką. Wkrótce obraz Matki Bożej Kalwaryjskiej zasłynął cudami i łaskami, a klasztor stał się ważnym ośrodkiem życia artystycznego, intelektualnego i religijnego. Niezmiennie od 400 lat tłumy pątników ściągają tu na Misteria Wielkiego Tygodnia. Bardzo uroczyście obchodzi się także sierpniowe święto Matki Boskiej Zielnej.
Miasteczko, zwane początkowo Zebrzydowem, założono obok klasztoru, aby przybywający z dalekich stron pątnicy mogli znaleźć posiłek i schronienie. W 1640 roku syn wielkiego fundatora, Jan Zebrzydowski, nadał osadzie nową lokację, a z czasem Kalwaria Zebrzydowska stała się znanym ośrodkiem rzemiosła, szczególnie obuwniczego i meblarskiego. Istotny wpływ na rozwój miejscowości miało położenie na szlaku drogowym i kolejowym ze Lwowa do Wiednia, utworzenie szkół i urzędów oraz komory celnej. Od czasu pontyfikatu Jana Pawła II ranga miasteczka wyraźnie wzrosła. Przebiega bowiem tędy "szlak papieski" z Krakowa do pobliskich Wadowic, a sam Ojciec Święty, pamiętając z młodych lat swoje modlitewne wędrówki po Dróżkach, zgodził się przyjąć tytuł Honorowego Obywatela Kalwarii Zebrzydowskiej.
Obecnie miasteczko, rozbudowane i zadbane, jest siedzibą dwudziestotysięcznej gminy. Na jej terenie znajduje się ponad 2000 firm wytwórczych i handlowych. Młodzież kształci się w Liceum i Zespole Szkół Zawodowych oraz w franciszkańskim Wyższym Seminarium Duchownym. Nie brak pracy i możliwości wyuczenia zawodu pod kierunkiem doświadczonych mistrzów, zrzeszonych w Cechu Rzemiosł Różnych. Dzięki zastosowaniu nowoczesnych technologii produkcji, zarządzania i marketingu wyroby kalwaryjskich rzemieślników są znane i cenione. Sprzyjają temu szerokie kontakty krajowe i zagraniczne, stała ekspozycja w Domach Rzemiosła oraz doroczne Kalwaryjskie Targi Meblowe.
Okolice Kalwarii Zebrzydowskiej to nie tylko czysta, bogata przyroda ale i liczne zabytki - dokumenty barwnej i burzliwej historii. Na zwiedzających czekają owiane legendą ruiny średniowiecznych zamków: zbójeckie gniazdo Włodkowa, twierdza Konfederatów Barskich na szczycie Lanckorony czy dolinna warownia Radwanitów w Zebrzydowicach. Pośród bukowo-dębowych lasów można podziwiać zespoły reliktowej, drewnianej zabudowy Bugaja i Lanckorony a także gościnne dworki w Zakrzowie, Stryszowie i Zarzycach Wielkich. Atrakcyjne trasy turystyczne zachęcają do wycieczek pieszych, konnych i rowerowych a wielu mieszkańców z przemysłowych regionów Krakowa i Śląska znajduje tu miejsce na rekreacyjne domy lub nawet osiedla się na stałe.
Miasto odwiedza rocznie 300 tys. turystów i pątników. Choć strefy życia codziennego, inwestowania i aktywności gospodarczej przenikają się z wszechobecnym sacrum, miejscowa społeczność pragnie nadal bogacić się, nawiązywać kontakty ze światem z myślą o promocji lokalnej kultury i wytwórczości, a nowi inwestorzy zawsze mogą liczyć na życzliwość władzy samorządowej i współobywateli. Ciesząc się z wpisania Zespołu Kulturowo Krajobrazowego na prestiżową Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, Kalwaria Zebrzydowska rozpoczyna jednocześnie cykl obchodów swego 400-lecia. Sanktuarium i władze miasta planują nie tylko uroczystości kościelne, ale i imprezy regionalne, koncerty oraz spotkania naukowców i artystów. W najbliższych latach nadal będzie głośno o Kalwarii Zebrzydowskiej, jej fenomenie przestrzennym i religijnym oraz bogatym życiu gospodarczym i kulturalnym.
dr arch. Magdalena Swaryczewska, Miejski Konserwator Zabytków w Kalwarii Zebrzydowskiej. Tekst opracowany na zamówienie Biura Podróży FISCHER Polska, opublikowany w miesięczniku SEZON nr 5 z maja 2001 r.
